MİT, Ankara’da ABD, Almanya, Polonya, Slovenya, Norveç, Rusya ve Belarus cezaevlerinde bulunan 26 kişinin karşılıklı değişimini içeren son periyodun en geniş kapsamlı takas operasyonuna imza atmıştı.
Güvenlik kaynaklarından edinilen bilgiye nazaran, operasyonla ilgili, iki ayda İstanbul ve Ankara’da ilgili tüm ülkelerin iştirakiyle iki toplantı yapıldı.
ABD VE RUSYA TARAFI TAKASIN TÜRKİYE’DE YAPILMASINI İSTEDİ
Hem ABD hem Rusya, operasyonun Türkiye’de yapılmasını istedi. Bu tercihte iki ülkenin de Türkiye’ye duyduğu inanç değerli etken oldu. MİT’in disiplinli çalışma formu, bu tıp operasyonları pürüz çıkmadan yönetmesi ve kapalılık konusundaki başarısı da Türkiye tercihindeki kıymetli ögeler olarak öne çıktı.
Türkiye, ABD ve Rusya’ya “siz açıklama yapana kadar açıklama yapmayacağız” garantisi verdi.
MİT, takas yeri için denetimin daha kolay sağlandığı Esenboğa Havalimanı’nı seçti.
1 Ağustos’ta ABD’den 2, Almanya, Polonya, Slovenya, Norveç ve Rusya’dan birer olmak üzere 7 uçak ile 26 kişi Türkiye’ye nakledildi. Operasyonda plan dahilinde birtakım rehineler uçaktan uçağa, kimileri uçaktan odaya alındı. Rehinelerin sıhhat denetimleri, kimlik tespitleri de MİT çalışanı tarafından gerçekleştirildi. Rusya’dan hapishane kıyafetleriyle getirilen kimi rehinelerin, kıyafetlerini ABD tarafının getirdiği kıyafetlerle değiştirmeleri sağlandı.
ABD’DEN TAKAS SAATİ RİCASI
MİT Başkanı İbrahim Kalın, takas operasyonundan 15 gün evvel ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan ile telefonda görüştü.
Bu görüşmede, Sullivan, ABD Başkanı Joe Biden’ın, takas operasyonunu canlı takip etmek istediği belirterek, takasın Türkiye saatiyle 17.00’de başlamasını rica etti.
Bu isteği pahalandıran MİT, takas operasyonunu bu saatte başlattı. ABD Başkanı Biden da takas operasyonunu canlı takip etti.
ABD’li rehineler, Biden ile birinci görüşmelerini Esenboğa’dan yaptı. Sonrasında, 2’si çocuk 10 rehinenin Rusya’ya, 13 rehinenin Almanya’ya, 3 rehinenin de ABD’ye nakli sağlandı. Biden, operasyonun akabinde basın toplantısı düzenledi ve teşekkür için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı aradı.
MİT’in idaresindeki operasyon, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana son 80 yılın en büyük takası olarak kayıtlara geçti.
ÖNE ÇIKAN İSİMLER
Operasyonda takas edilenler ortasında The Wall Street Journal (WSJ) muhabiri Evan Gershkovich, ABD’li eski Deniz Piyadesi Paul Whelan, Almanya vatandaşı paralı asker Rico Krieger, Rus muhalif İlya Yaşin, Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) subayı Vadim Krasikov öne çıktı.
Bu isimlerden 2022’de ABD’nin WSJ gazetesinin Moskova ofisinde muhabir olarak vazife yapmaya başlayan Gershkovich, Mart 2023’te Moskova’nın yaklaşık 1600 kilometre doğusundaki Yekaterinburg kentinde casusluk yaptığı kuşkusuyla gözaltına alındı. Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB), ABD vatandaşı Gershkovich’in, bir Rus tank fabrikasından “gizli bilgi” toplamak üzere ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) için çalışmakla suçlandı. Bir yıldan fazla süren mahkeme sonunda Gershkovich, temmuzda casusluktan hatalı bulunarak 16 yıl mahpus cezası aldı.
Gershkovich, Soğuk Savaş’ın bitmesinden bu yana Rusya’da casusluk kabahatinden mahkum edilen birinci ABD’li gazeteci oldu.
EN UZUN MÜHLET MAHPUS YATAN İSİM
ABD eski deniz piyadesi Paul Whelan da ülkede zımnî bilgi topladığı gerekçesiyle casuslukla suçlandı ve Aralık 2018’de gözaltına alındı. Rus mahkemesi tarafından Haziran 2020’de 16 yıl mahpus cezasına çarptırılan Whelan, takas muahedesiyle özgür bırakılanlar ortasında en uzun müddet mahpusta yatan kişi oldu.
Rusya’da muhalif siyasi faaliyetleriyle tanınan İlya Yaşin de ülkede düzenlenen çok sayıda şovda yer almış ve kısa müddetli mahpus cezalarına çarptırılmıştı. Rusya Adalet Bakanlığı, yurt dışından ödeme aldığı gerekçesiyle Yaşin’i 2022’de yabancı casus listesine ekledi. Rus ordusu hakkında internet üzerinden temelsiz tezlerde bulunduğu gerekçesiyle tıpkı yıl gözaltına alınan ve 8,5 yıl mahpus cezasına çarptırılan Yaşin, Rusya’da aşırılıkçılıktan tutuklu bulunduğu hapishanede hayatını kaybeden Rus muhalif Aleksey Navalnıy’ın yardımcılarından birisi olarak da tanınıyordu.
İTİRAF ETTİ
Takas edilen isimlerden 1993 doğumlu Alman vatandaşı paralı savaşçı Rico Krieger ise geçen yıl Belarus’a turist olarak geldiğini ve Ukrayna istihbaratının yönlendirmesiyle Belarus’ta sabotaj hareketleri düzenlediğini, ülkedeki askeri tesislerin fotoğraflarını çektiğini itiraf etmişti. 24 Haziran’da idam cezasına mahkum edilen Krieger hakkında Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko tarafından af kararı çıkarılmıştı.
Almanya’da Gürcistan vatandaşı Zelimhan Hangoşhvili’yi öldürmekle suçlanan Vadim Krasikov da müebbet mahpusa çarptırılmıştı. Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) çalışanı olduğu argüman edilen Krasikov, Aralık 2021’den bu yana hapisteydi.